Odkrywamy Podlaskie. Gmina Nurzec-Stacja

Zacznijmy od historii. Osada Nurzec-Stacja zaczęła powstawać w około 1905 r. jako osada robotników budujących linię kolejową Połock–Wołkowysk–Siedlce. Z tego czasu pochodzi pięknie odrestaurowany carski dworzec kolejowy oraz wieża ciśnień. Powstał on około 1906 roku. Obecnie tętni życiem, choć pełni zupełnie inną funkcję. Władze gminy postanowiły zaadaptować go na bibliotekę i centrum kultury, co było pierwszym takim pomysłem w regionie. Sukcesem zakończyła się także rewitalizacja zabytkowej wieży ciśnień z przełomu XIX i XX wieku. Obecnie jest ona jedną z atrakcji turystycznych w gminie, gdyż znajduje się na niej taras widokowy, z którego można podziwiać okolicę. Warto wspomnieć, że Osada Nurzec-Stacja na początku nie była zbyt liczna. Według spisu ludności z 1921 r. mieszkało tu ok. 150 osób – przede wszystkim Polaków, ale pojawiały się też społeczności żydowska, białoruska i niemiecka. Obecnie gminę zamieszkuje ponad 3 tys. osób, co czyni ją jedną z mniej licznych w Podlaskiem.

Najważniejsze miejsce kultu w Polsce

Przenieśmy się teraz poza miejscowość Nurzec-Stacja. Odwiedzimy Grabarkę – świętą górę z XVIII-XIX wieku, gdzie znajduje się cerkiew oraz kobiecy klasztor prawosławny. Dla wyznawców prawosławia to najważniejsze miejsce kultu w Polsce. Grabarka zasłynęła z cudu w 1710 roku. W tym czasie mieszkańców regionu dziesiątkowała epidemia cholery. Ludność uciekła na górę, szukając ratunku w płynącym tam źródełku. W podziękowaniu za cudowne ocalenie zaczęto stawiać krzyże, które do dziś stanowią charakterystyczny element krajobrazu góry. Woda ze źródełka nadal jest uznawana za świętą i uzdrawiającą. Grabarka zaś od lat jest sanktuarium, gdzie pielgrzymi przybywają, szczególnie na święto Przemienienia Pańskiego, aby oddać cześć i modlić się w głównej cerkwi.

Pora na przeżycia duchowe innego rodzaju. Podobno można je odnaleźć w Klukowiczach. Znajduje się tutaj grodzisko „Krepost” z XI wieku, największe stanowisko archeologiczne w regionie, uznawane za „miejsce mocy”. Znajduje się ono w pobliżu zespołu dworskiego, na wyniesieniu porośniętym lasem. Przypuszczalnie pełniło funkcję obronną lub strażnicy przy dawnym szlaku handlowym. Na terenie grodziska odkryto ślady wałów ziemnych i fragmenty ceramiki sprzed tysiąca lat. Ludowe opowieści przypisują mu niezwykłą energię, tajemnicze zjawiska i właściwości uzdrawiające. Według miejscowych wierzeń, można tu „naładować się pozytywną energią” – niektórzy przyjeżdżają medytować lub odpoczywać duchowo.

Skarb bizantyjskich kupców

Warto wspomnieć o niezwykłym znalezisku z 1945 r. w okolicach grodziska. Odkryto wówczas prawdziwy skarb – około 1000 monet arabskich z 910 roku. Natknął się na niego podczas orki jeden z miejscowych gospodarzy. Wtedy jednak nie wiedział jeszcze, że to skarb, bowiem monety znajdujące się w garnku nie były złote, a przypominały raczej cienkie blaszki pokryte dziwnymi napisami. Znalazca nie potraktował tego poważnie, podobno dał nawet część monet do zabawy dzieciom. Historia o jego znalezisku zaczęła jednak zataczać coraz szersze kręgi. Sprawą zajęli się naukowcy z Łodzi, którzy ustalili, że w garnku znajdowały się dirhemy, pochodzące z VIII i IX wieku. Ustalili także, skąd się tutaj wzięły. Okazało się, że w pobliżu Klukowicz przechodził przed dziesięcioma wiekami szlak handlowy z Rusi Kijowskiej. Wędrowali nim często kupcy z Bizancjum i Bliskiego Wschodu.

W Klukowiczach znajduje się także zespół dworsko-parkowy z XIX wieku, w tym drewniany dwór, spichlerz, maślarnia, obory oraz stawy. Dwór i zabudowania to obecnie własność prywatna, jednak można go zobaczyć od zewnątrz. Zbudowano go w tradycyjnym stylu szlacheckim jako budynek parterowy, z gankiem i werandą. Należał do lokalnej rodziny ziemiańskiej – najprawdopodobniej rodziny Górskich. Zachował się w dobrym stanie i jest objęty ochroną konserwatorską. Obok jest założenie parkowe w stylu krajobrazowym, z alejami, starodrzewem i systemem wodnym. Obecnie zdziczałe, ale wciąż ma dużo uroku.

Inne zabytki w okolicy:

• Cerkiew św. Dymitra w Żerczycach (1867–1872) i cmentarna cerkiew męczennic w Żerczycach
• Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Anusinie (1902–1903) oraz w Telatyczach (1930 r.).

Gmina Nurzec-Stacja słynie z majestatycznej przyrody. Lasy zajmują blisko połowę jej terenu. Przebiega tędy także popularna trasa Wschodniego Szlaku Rowerowego „Green Velo” oraz lokalne ścieżki: Szlak Kupiecki i Doliny Moszczonej. Miłośników przyrody zachwycą także istniejące tu rezerwaty. I tak w rezerwacie „Sokóle”, o powierzchni 44 ha, możesz podziwiać starodrzew dębowo-grabowy. Znajdziesz tu dąb szypułkowy liczący ok. 350–365 lat. Z kolei w rezerwacie „Witanowszczyzna” rośnie bujna roślinność łęgowa i rzadkie rośliny górskie przy rzece Pulwie.

Julia Szypulska
Fot.: Kamil Timoszuk