Upamiętnienie twórców Kanału Augustowskiego to jeden z głównych punktów obchodów jubileuszu 200-lecia rozpoczęcia budowy Kanału Augustowskiego. Jak mówiła Wiesława Burnos, pomnik będzie nie tylko atrakcją turystyczną, ale spełni też funkcję edukacyjną.

– Bardzo się cieszę, że te dwie wyjątkowo zasłużone dla naszego regionu postacie doczekały się pomnika. Ich rola w historii naszego regionu jest ogromna, bo dzieło, które stworzyli jest wyjątkowe w skali całej Europy. To dzięki nim powstał wspaniały szlak wodny, który do dziś jest ogromną atrakcją. Musimy pielęgnować pamięć o wspaniałych patriotach, o Polakach, którym zależało na rozwoju tej ziemi - mówiła Wiesława Burnos.

Ignacy Prądzyński i Franciszek Ksawery Drucki Lubecki

Pomysł budowy szlaku wodnego usprawniającego eksport towarów spławianych Wisłą do Gdańska przedstawił carowi Aleksandrowi I Ksawery Drucki Lubecki - minister skarbu w rządzie Królestwa Polskiego. Miało to miejsce w połowie roku 1822. Królestwo Polskie potrzebowało otwartego i wolnego dostępu do morza w celu nawiązania silnych stosunków gospodarczych z Zachodem, zwłaszcza z Wielką Brytanią. Cesarz zgodził się, a spory wpływ na jego decyzję miały wydarzenia międzynarodowe – Prusy wprowadziły w 1823 r. represyjne cła, które wywołały polsko-pruską wojnę celną.
Do wykonania projektu wyznaczono podpułkownika (później generała) Ignacego Prądzyńskiego.  Prądzyński nie miał doświadczenia w budowie kanałów, więc początkowo nie chciał się podjąć tej misji. W końcu jednak przyjął zadanie. Przybył do Augustowa 15 czerwca 1823 r. Prace nad projektem trwały blisko rok i zostały ukończone wiosną 1824 r.

– Kiedy trwała budowa, to przez te tereny przewinęło się od czterech do siedmiu tysięcy robotników. To wtedy zostało wykreowane tutejsze osadnictwo. Pokłosiem tego były rodziny, które tu pozostały i rozpoczęły swoje życie - mówił Wiesław Gołaszewski, wójt gminy Płaska.

Kanał Augustowski - cud XIX - wiecznej techniki

Mierząca ponad 100 kilometrów długości droga wodna jest siecią sztucznych kanałów łączących uregulowane koryta rzeczne Netty, Czarnej Hańczy i jeziora augustowskie. To obiekt transgraniczny, który dzieli granica pomiędzy Polską i Białorusią. Jego całkowita długość wynosi około 101 km. Na skutek podziału Europy po drugiej wojnie światowej w granicach Polski znalazło się 80 km Kanału z 14 śluzami. Jedna śluza przebiega w pasie granicznym, a trzy znajdują się po stronie białoruskiej.

Na ten najdłuższy zabytek budownictwa hydrologicznego składa się: 35,05 km skanalizowanych rzek, 44,85 km sztucznych przekopów, 21,30 km jezior. Różnice poziomów wód pomiędzy poszczególnymi zbiornikami wynoszą od ok. 0,8 m do ok. 7,46 m.

Kanał Augustowski, choć taki był zamysł Księcia Druckiego Lubeckiego, nigdy nie stał się drogą wodną służącą transportowi towarów z Królestwa Polskiego do bałtyckich portów należących do Imperium Rosyjskiego. Ale dzięki ograniczonej eksploatacji jego poszczególne elementy nie wymagały modernizacji. Nie trzeba było poszerzać przekopów czy powiększać śluz. Dlatego jego pierwotna forma w zasadniczej części została zachowana. Polski odcinek kanału do lat 80. XX wieku służył do transportu drewna, a od lat 60. coraz większe znaczenie miało jego turystyczne wykorzystanie.

Kanał Augustowski dziś

Do dzisiaj konstrukcję zbliżoną do pierwotnej zachowało dziewięć znajdujących się po polskiej stronie śluz. Tak jak przed 166 laty, aby komora napełniła się wodą, śluzowi otwierają luki wrót, podnosząc motylkowe zastawki ręcznymi urządzeniami śrubowymi. Następnie otwierają masywne wrota, pchając długie dyszle o długości 9 m, stanowiące przeciwwagę dla skrzydła wrót.

Bliskie sąsiedztwo Biebrzańskiego i Wigierskiego Parku Narodowego, Suwalskiego Parku Krajobrazowego, malowniczych rzek Rospudy, Czarnej Hańczy, Marychy oraz licznych rezerwatów również podnosi atrakcyjność szlaku wodnego. W połączeniu z Czarną Hańczą stanowi urokliwą trasę, którą bardzo chętnie wybierają odwiedzający pojezierze kajakarze.

W 1968 r. Kanał Augustowski został wpisany do rejestru zabytków, a decyzją Prezydenta RP w 2007 r. stał się Pomnikiem Historii. Kandydował też do wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, jako obiekt kulturowy. Konieczne jest jednak wprowadzenie zmian formalnych we wniosku i zgłoszenie kanału jako obiektu kulturowo-przyrodniczego.

W odsłonięciu pomnika twórców Kanału Augustowskiego uczestniczyli lokalni samorządowcy, a także senator Marek Komorowski, poseł Mieczysław Kazimierz Baszko, radny wojewódzki Bogdan Dyjuk.

Aneta Kursa
fot.: Krzysztof Bochenko UMWP