Kodeks Supraski to datowany na początek XI w. rękopis piśmiennictwa słowiańskiego pochodzący z Bułgarii, zapisany w języku staro-cerkiewno-słowiańskim. Około 500 lat temu w nieznanych historykom okolicznościach znalazł się w monastyrze w Supraślu, gdzie 200 lat temu, w 1823 r. odnalazł go pochodzący z Wólki Wygonowskiej ks. Prof. Michał Bobrowski. W tym roku zatem przypadają okrągłe daty: powstania księgi, przekazania do biblioteki monastyru supraskiego i odnalezienia jej.

– Wszystkie te daty mówiły nam o tym, że rok 2023 będzie najlepszy, aby przypomnieć o tym rękopisie – mówił Arcybiskup Białostocki i Gdański Jakub i podkreślał, jak ogromne znaczenie dla regionu ma fakt, że Kodeks Supraski znalazł się przed wiekami właśnie w Supraślu.

– To świadczy o kontaktach w tamtych czasach, jakie supraski monastyr miał z resztą świata, o czym zresztą dowodzą też słynne freski supraskie. Monastyr miał kontakt z Bałkanami, ze Świętą Górą Athos… To świadczy o poziomie intelektualnym, duchowym i naukowym tamtego okresu – zaznaczył arcybiskup.   

Unikat z podlaską historią

Abp Jakub podziękował władzom województwa za przyjęcie w listopadzie ub.r. uchwały o ustanowieniu roku 2023 – rokiem Kodeksu Supraskiego.

– To wyjątkowe dzieło, a dla naszego regionu ogromny zaszczyt, że taki unikat, zabytek światowej klasy, ma swoją podlaską, długą historię – mówił marszałek Kosicki. – Cieszy mnie, że kalendarz wydarzeń związanych z popularyzacją wiedzy na temat Kodeksu jest tak bogaty. Najważniejsze z nich to wrześniowa konferencja naukowa, przygotowanie trzech rzeźb przedstawiających pulpity z otwartą księgą i to, na co koneserzy czekają z niecierpliwością: tłumaczenie i wydanie księgi w języku polskim – wymieniał marszałek.

Kamienne rzeźby zostaną umiejscowione w miejscach związanych z Kodeksem Supraskim, czyli w Supraślu, Wólce Wygonowskiej i w stolicy województwa – Białymstoku.

Artur Kosicki poinformował również, że dołoży wszelkich starań, aby rękopis, który obecnie jest w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, w czasie zaplanowanej na wrzesień konferencji naukowej trafił do naszego regionu.

– Bardzo mi zależy, abyśmy wtedy mogli mieć Kodeks Supraski u siebie, choćby na kilka dni – dodał.

Kodeks Supraski – czym jest?

– To największy objętościowo pomnik piśmiennictwa pisany cyrylicą, która jest naszym wspólnym dziedzictwem – mówił historyk kultury i ekspert w zakresie slawistyki prof. Aleksander Naumow.

Część księgi znajdująca się w Polsce jest zbiorem żywotów świętych i kazań na marzec. A że w marcu często przypada Wielkanoc, więc są tam też m.in. kazania na Wielki Tydzień i na inne stałe w kalendarzu liturgicznym święta.

– To jest naprawdę bardzo dobra literatura, to są bardzo stare teksty, powstałe w III, IV i V wieku. Pisane bardzo pięknym językiem. Spodobają się w normalnej lekturze, nie tylko obrzędowej – zapewniał prof. Naumow.

Wartość naukowa Kodeksu polega na tym, że był on i jest najwcześniejszym oraz najważniejszym źródłem staro-cerkiewno-słowiańskiego języka. To jeden z najcenniejszych dokumentów historii ludzkości, jedyny na świecie tak obszerny zabytek wczesnego chrześcijańskiego piśmiennictwa słowiańskiego, ściśle związany z tradycją świętych Cyryla i Metodego, uznanych przez Św. Jana Pawła II współpatronami Europy. W każdym uniwersytecie Kodeks jest podstawą do studiów filologicznych, rozsławiając imię Supraśla i wskazując na wielki wpływ polskiej myśli naukowej w dziedzinie humanistyki. W 2007 r. zabytek wpisano na prestiżową listę „Pamięci świata” UNESCO. Jest on na tej liście jednym z niewielu dzieł z Polski, obok m.in. rękopisów Fryderyka Chopina.

Pierwsze tłumaczenie na język nowożytny

Jednym wydarzeń wieńczących Rok Kodeksu Supraskiego będzie wydanie księgi w języku polskim.
Będzie to pierwsze jej tłumaczenie na język nowożytny. Ale duch cyrylicy pozostanie, bowiem polski druk będzie przygotowany w specjalnie opracowanej stylistyce. Łacińskie litery będą stylizowane na „inicjałki” Kodeksu Supraskiego.

Prace nad tłumaczeniem są już dość zaawansowane, jak informował Kanclerz Akademii Supraskiej, a jednocześnie koordynator obchodów Roku Kodeksu Supraskiego ks. Jarosław Jóźwik. Nad przekładem pracują wybitni specjaliści ds. języka słowiańskiego z naukowych ośrodków: łódzkiego, poznańskiego, krakowskiego oraz grupa młodych specjalistów z Białegostoku. Należy podkreślić, że robią to bezpłatnie, traktując to jako swój wkład w obchody Roku Kodeksu Supraskiego.

Polską wersję Kodeksu Supraskiego wydadzą Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego i Fundacja Oikonomos. Ma to nastąpić 8 grudnia 2023 r.

Książeczka o Księdze

Jednym z ważniejszych punktów Roku Kodeksu Supraskiego będzie też książeczka skierowana do dzieci i młodzieży. O jej napisanie Akademia Supraska zwróciła się do reporterki i dziennikarki Anety Prymaki, a ilustracje przygotuje znakomita podlaska artystka Małgorzata Dmitruk. Projektem graficznym publikacji zajmie się prof. Ryszard Kajzer z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

W środowej konferencji uczestniczyli także: biskup supraski Andrzej, Konsul Honorowy Republiki Bułgarii Witold Karczewski, prezes Fundacji Oikonomos, sekretarz Komitetu Honorowego Obchodów Roku Kodeksu Supraskiego Magdalena Żdanuk oraz dyrektor Departamentu Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMWP Agata Puchalska, a także radni wojewódzcy: Mikołaj Janowski i Sławomir Nazaruk, którzy wspierali projekt współpracy samorządu województwa z Akademią Supraską przy organizacji obchodów Roku Kodeksu Supraskiego.

Obchody Roku Kodeksu Supraskiego są objęte Patronatem Honorowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy.

Aneta Kursa
red.: Barbara Likowska-Matys
fot.: Kamil Timoszuk