Zdrowy rozsądek, czujność i brak pośpiechu, czyli bezpieczne zakupy online

Marta Gawina: Niedawno wyczytałam w internecie, że gangi i grupy przestępcze porzucają tradycyjne formy przestępstw na rzecz nielegalnych działań w cyberprzestrzeni. Jest w tym dużo prawdy?

Dr Emilia Truskolaska z Katedry Prawa Karnego i Kryminologii na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku: Tak i nie. Postęp technologiczny jest szybki i sprawa, że współcześnie z internetu może korzystać każdy człowiek (i to już od najmłodszych lat), praktycznie w każdym miejscu na Ziemi. Miliardy ludzi na świecie rozpoczynają swój dzień od sięgnięcia po telefon komórkowy czy włączenia komputera. Spędzamy w cyberprzestrzeni coraz większą część naszego życia. Fakt ten wykorzystują cyberprzestępcy. W sieci, co może być dla niektórych zaskakujące, można popełnić prawie wszystkie rodzaje przestępstw, z wyjątkiem niektórych przeciwko życiu i zdrowiu. Ponadto internet to obszar, w którym przestępcy czują się bezkarni, ponieważ charakteryzuje się on dużą anonimowością, a to znacznie utrudnia wykrywanie przestępstw przez organy ścigania.

Pamiętajmy jednocześnie, że przestępczość istnieje od zarania dziejów i tak też pozostanie. Na pewno część przestępców przenosi się do cyberprzestrzeni, ale te tradycyjne i znane nam w realnym świecie formy przestępstw nadal będą obecne. Nic nie powinno usypiać naszej czujności.

Pytam o to nieprzypadkowo. Jak podają internetowe statystyki, w ubiegłym roku nawet 80 proc. Polaków zrobiło zakupy online. Teraz mamy gorący czas – wyprzedaże, a to oznacza, że będziemy spędzać w internecie sporo czasu. Przestępcy też. Czy istnieje skuteczna ochrona przed nimi?

Tak, możemy się chronić, ale czy skutecznie - to zależy już tylko od nas. Przede wszystkim musimy zachować czujność. Ważna jest też prewencja podczas zakupów w internecie oraz zasada ograniczonego zaufania. Nigdy nie możemy otwierać podejrzanych stron, linków, smsów, które mogą przechwytywać nasze newralgiczne dane. Nie logujemy się do banku ze stron z linków, a jedynie z zaufanej witryny banku zabezpieczonej "kłódką" (forma szyfrowana). Mogę również zasugerować rozłożenie pieniędzy na dwa niepowiązane z sobą konta bankowe. Na jednym trzymamy oszczędności i nie używamy go w internecie, a z drugiego przesyłamy określoną kwotę na zakupy. Nawet gdyby oszuści przechwycili dane, to nie okradną nas z oszczędności, które zbieramy całe życie. Warto również używać programów antywirusowych i zapór sieciowych.

Jak  zweryfikować, czy dana firma oferująca sprzedaż istnieje?

To bardzo dobre pytanie, szczególnie w czasie, kiedy sprzedaż przez internet jest tak popularna. Musimy mieć na względzie, że fałszywe sklepy internetowe są prowadzone przez doświadczonych oszustów, a klienci stają się ich ofiarami coraz częściej. Jak więc nie dać się oszukać? Zawsze sprawdzajmy identyfikację podmiotu, który prowadzi sklep internetowy, choć oczywiście nieuczciwe sklepy internetowe utrudniają taką identyfikację. Jeśli nie jesteśmy pewni, kto jest sprzedawcą, lepiej wybrać inny sklep. Kolejną kwestią jest legalność działającego e-sklepu. Czy stosuje się do rozporządzeń ochrony RODO? Czy posiada regulaminy, politykę prywatności? Czy odstąpienie od umowy jest zgodne z prawem? Jeśli nie, to też należy zrezygnować z zakupów w takim miejscu. Połączenie w e-sklepie zawsze powinno być szyfrowane (zabezpieczone kłódką widoczną na pasku przy adresie strony internetowej), a termin dostawy powinien być przybliżony (podany w konkretnych dniach). Na koniec – zawsze warto zapoznać się z opiniami innych klientów (przykładowo, Trusted Shops zawsze stoi na straży konsumentów i pilnuje sprzedawców w zakresie fałszerstw opinii), a jeśli budzą one w nas choćby najmniejszy niepokój, to lepiej odstąpić od zakupów.

Co powinno wzbudzić naszą czujność przy płaceniu za zakupy?

Po pierwsze "atrakcyjna" cena. Każdy z nas lubi promocje, jednakże nie każda z nich w rzeczywistości taką stanowi. Oszuści chcą przyciągnąć naszą uwagę niskimi cenami i skłonić do zakupu. Następnie, będę się powtarzać, nigdy nie dokonujemy płatności z innych stron, niż strona banku. Nigdy też nie podajemy naszych danych do logowania na innej stronie niż strona banku zabezpieczona szyfrowaniem. Uważajmy też na nieznane osoby (boty) z aplikacji WhatsApp, które zaczynają do nas pisać z nieznanych numerów i proszą nas o dokonanie płatności przez wysłany link bądź o podanie numeru BLIK.

Możemy też np. otrzymać takiego smsa „Twoja paczka została wstrzymana z tytułu niedopłaty 4,27 PLN Przepraszamy za utrudnienia. Prosimy uregulować należność: https://sa...” I co powinniśmy zrobić?

Skasować taką wiadomość i zablokować nadawcę tego smsa, e-maila. Na pewno nie reagować. Jeśli faktycznie mamy wątpliwości, to należy najpierw zadzwonić do firmy kurierskiej i zapytać czy faktycznie istnieje niedopłata. Nigdy nie odpowiadajmy na takie wiadomości i nie dokonujmy płatności.

Podaliśmy tu przykład smishingu, czyli próby wyłudzenia danych poprzez telefony komórkowe. W przypadku cyberprzestępstw mówimy też o phishingu (podszywanie się głównie w wiadomościach email pod daną instytucję) czy vishingu (wyłudzanie danych w wersji głosowej). Jesteśmy atakowani z każdej strony?

Tak, będąc użytkownikiem komputera, smartfonu, tableta, z każdej strony jesteśmy narażeni na oszustwa. Musimy pamiętać, iż przestępcy są szybsi niż zabezpieczenia, a metody ich działania są coraz bardziej wyrachowane. Choć społeczna świadomość istnienia i powagi przestępczości informatycznej rośnie, to oszuści sięgają po coraz to nowe metody, które mogą uśpić naszą czujność.

Jakie prawa przysługują ofierze cyberprzestępcy? Gdzie powinna się zgłosić, szukać pomocy?

Ofierze cyberprzestępstwa przysługują takie same prawa, jak ofierze każdego innego przestępstwa, co wynika bezpośrednio z Konstytucji RP oraz kodeksu postępowania karnego. Każda osoba, która wykryje, iż padła ofiarą cyberprzestępstwa, niezwłocznie powinna zgłosić się do banku w celu zablokowania dostępu do serwisu internetowego oraz kart debetowych i kredytowych. Następnie informacje o możliwości popełnienia przestępstwa należy zgłosić policji, przekazując wszystkie niezbędne dane, które pozwolą ustalić tożsamość sprawcy. Kolejnym krokiem jest zgłoszenie reklamacji w banku oraz powiadomienie Rzecznika Praw Konsumenta (lub Miejskiego Rzecznika Konsumenta).

Jak chronić swoje komputery/telefony przed przestępcami? Czy warto często zmieniać internetowe hasła?

Specjaliści z dziedziny zabezpieczeń komputerowych apelują by tworzyć różnorodne i silne hasła i zmieniać je średnio raz na pół roku do roku. Zalecane jest również korzystanie z tzw. "menadżerów haseł". Ponadto nie zapisujmy haseł, nie wysyłajmy w smsach, ani nie podawajmy ich innym osobom. Nie wchodźmy w żadne niesprawdzone linki i smsy. Nie łączmy się z nieznanymi oraz niezaufanymi sieciami WiFi. Korzystajmy z zaufanych urządzeń, za pomocą których logujemy się do bankowości internetowej.

Na koniec – zdrowy rozsądek przede wszystkim?

Zdrowy rozsądek oraz brak pośpiechu to na pewno dobrzy doradcy. Ponadto koncentrujmy się na czynności jaką aktualnie robimy, sprawdzajmy, czytajmy wszystko dokładnie. 

Dziękuję za rozmowę.

źródło: Uniwersytet w Białymstoku
fot.: archiwum prywatne dr Emilii Truskolaskiej
oprac.: Aneta Kursa