Kwiaty i znicze od samorządu województwa w rocznicę stanu wojennego

Zgaszona iskierka nadziei na wolność

– Stan wojenny odebrałem jako zabranie nam tej iskierki nadziei na wolność polityczną i gospodarczą, którą wywalczyliśmy w 1980 r., jako odebranie należnych nam – Związkowi i całemu społeczeństwu – uzyskanych wtedy praw – powiedział Marek Olbryś.

Jak zaznaczył, w efekcie cała dekada lat 80. to była historyczna „smuta” i Polska została wówczas wykreślona na ten czas z grona państw, które mogły się swobodnie się rozwijać

– Dzisiejszy dzień, traktuję również jako ważne wspomnienie wszystkich moich koleżanek i kolegów z NSZZ Solidarność, którzy już odeszli, a którzy doznali różnych represji w wyniku wprowadzenia stanu wojennego, tracąc pracę, czy zdrowie. A przecież walczyli oni o zwykłe ludzkie prawo do życia w wolności – dodał wicemarszałek Olbryś.

Nie było „Teleranka”

Stan wojenny w Polsce był zaskoczeniem dla społeczeństwa. Mieszkańcy naszego kraju w większości dowiedzieli się o jego wprowadzeniu z radia i telewizji, gdy obywa te media od godz. 6 rano 13 grudnia 1981 roku zaczęły nadawać specjalne generała Wojciecha Jaruzelskiego, który stanął na czele WRON (Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego), będącej najwyższym organem administrującym Polską w okresie stanu wojennego.

Na podstawie uprawnień WRON zostało ograniczonych wiele praw obywatelskich, w tym m.in: zdelegalizowano NSZZ „Solidarność”, wprowadzono godzinę policyjną od 22:00 do 6:00, zakazano organizowania jakichkolwiek strajków i manifestacji, zmilitaryzowano zakłady pracy, zablokowano połączenia telefoniczne.

Do wymogów stanu wojennego dostosowano również program telewizyjny, co szczególnie zapadło w pamięci dzieci i młodzieży, którym nie dane było już ujrzeć na ekranach telewizorów popularnego programu o nazwie „Teleranek”

Masowe internowania i ofiary śmiertelne

Od pierwszych chwil stanu wojennego rozpoczęły się represje wobec społeczeństwa. Szczególnie dotkliwe były masowe internowania. W sumie w specjalnych ośrodkach pilnowanych przez żołnierzy i milicję umieszczono ponad 10 tys. działaczy NSZZ „Solidarność” i demokratycznej opozycji.

W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego struktury NSZZ „Solidarność” podjęły akcje protestacyjne, organizując strajki w zakładach pracy i demonstracje uliczne. Były one brutalnie rozbijane przez oddziały milicji. Najbardziej tragiczny przebieg miała pacyfikacja kopalni „Wujek” w Katowicach, gdzie 16 grudnia 1981 r. funkcjonariusze ZOMO zastrzelili 9 górników i 21 ranili.

Tragedia w Lubinie i protesty w Białymstoku

W drugim roku obowiązywania stanu wojennego, do prawdziwych walk ulicznych z milicją doszło w wielu polskich miastach 31 sierpnia 1982 r., w rocznicę podpisania Porozumień Sierpniowych. Gwałtowny i zacięty charakter przybrały one w największych ośrodkach – Warszawie, Wrocławiu, Krakowie, ale najbardziej dramatyczny przebieg te wydarzenia miały miejsce w Lubinie. Tam, od milicyjnych kul zginęły 4 osoby, a kilkanaście zostało rannych.

Tego dnia protestowano również w Białymstoku. Około 2,5 tysięczna grupa sympatyków „Solidarności” chciała dotrzeć pod siedzibę Zarządu Regionu przy ówczesnej ul. Nowotki (dziś – Świętojańskiej). Aby rozpędzić tłum, oddziały białostockiego ZOMO użyły pałek, gazu łzawiącego i petard. Była to najbardziej gwałtowna demonstracja w stanie wojennym w naszym regionie.

Negatywne skutki stanu wojennego dla społeczeństwa

Stan wojenny w Polsce został zawieszony 31 grudnia 1982 r., a zniesiono go 22 lipca 1983 r., przy zachowaniu jednak części represyjnego ustawodawstwa. Najpoważniejszym, negatywnym skutkiem stanu wojennego była stale pogarszająca się sytuacja gospodarcza w kraju. W 1982 r. dochód narodowy znacznie się obniżył, a majątek produkcyjny stawał się coraz mniej wydajny. Rosło też zadłużenie kraju, a opóźnienie technologiczne wobec Zachodu coraz bardziej dawało się we znaki.

Stan wojenny doprowadził również do ostatecznego i całkowitego rozdźwięku pomiędzy władzą komunistyczną i społeczeństwem. Aresztowania i internowania, represje, a przede wszystkim poniesione śmiertelne ofiary będące wynikiem brutalnych akcji milicji i ZOMO, tylko nasilały negatywne emocje. Dokładna liczba osób, które w wyniku wprowadzenia stanu wojennego poniosły śmierć, nie jest znana. Przedstawiane listy ofiar liczą od kilkudziesięciu do ponad stu nazwisk.

Jerzy Górko
re.: Małgorzata Sawicka